Wydarzenia, Trzek, Społeczeństwo, Siedleczek, Reportaże, Kościoły i religie, Kostrzyn, Historia, Gmina, Ciekawostki, Brzeźno

Ocalić od zapomnienia

04-11-2024 01:19   Janusz Ludwiczak

Powstały w XIX wieku i spoczywają na nich Olędrzy, czyli niemieccy, ale także polscy osadnicy, umiejący meliorować bagniste tereny, karczować lasy czy użyźniać piaski w zamian za czynsz i wolniznę. W gminie Kostrzyn są przynajmniej trzy cmentarze ewangelickie.

Pierwszy taki cmentarz znajduje się w Brzeźnie, tuż za szkołą podstawową. Powstał on ok. 1870 roku. Do tej pory udało się odkryć 12 nagrobków, który najstarszy pochodzi z 1886 roku, a wśród możliwych do odczytania jest nagrobek Friedricha Wilde (ur. 11 stycznia 1841, zm. 21 listopada 1917 r.).

Na terenie cmentarza rośnie lipa, która została posadzona w 1749 roku. To blisko 300-letnie drzewo jest obecnie uznane za pomnik przyrody.

Dwa kilometry na północ, w Siedleczku, w pobliżu budynku świetlicy wiejskiej mieści się kolejna nekropolia, która pochodzi z XIX wieku.

Dzięki przeprowadzonym badaniom i inwentaryzacji przez Stowarzyszenie Koimeterion wiadomo, że perełką tego miejsca jest pomnik nagrobny zmarłego w 1917 roku Ludwiga Johanna Klicha.

– Urodził się w 1842 roku rodzinie Gottfrieda i Anny Cathariny Klich, mieszkał w Brzózkach (Brzoski, Birkenau), gdzie pędził życie budowniczego młynów. Mógł to być dość intratny zawód. W 1877 roku w Czerniejewie poślubił pochodzącą z Siedlca Elisabeth Henriettę Heth (lub Hoedt), z zawodu służącą lub jak to niegdyś mówiono, dziewkę. Zamieszkali w Brzózkach i spłodzili tam czwórkę dzieci. Pomiędzy 1884 a 1887 rokiem przeprowadzili się do Siedlca. Tam urodziło im się jeszcze sześcioro dzieci. Niestety, z tej licznej gromadki co najmniej pięcioro potomstwa zmarło wkrótce po narodzinach. Między rokiem 1888 a 1890 Pan Klich prawdopodobnie nabył majątek i zaczął figurować w dokumentach już nie jako budowniczy młynów, ale jako właściciel.
Są też dwa pikantne obyczajowe szczegóły z życia Ludwiga. Jego matka, Anna Catharina Muhlnickel była kolejno żoną trzech braci Klich: Johanna, Georga i Gottfrieda. Urodziła łącznie dwanaścioro dzieci. Druga opowieść to nadal dla nas zagadka. W niektórych aktach metrykalnych związanych z Ludwigiem figuruje zamieszkała w Siedlcu Emilia Hoedt. Wydaje się być ona macochą Henrietty, żony Ludwiga, ale również matką jednego z jego dzieci… Nie udało nam się ostatecznie rozwikłać tej szarady – opowiada Monika Jankowiak ze Stowarzyszenia Koimeterion.

W trakcie prowadzonych prac na cmentarzu w Siedleczku odkryto płytę nagrobną Michaela Wilde.

– Udało mi się przeanalizować tą osobę i dowiedzieć się wiele ciekawych rzeczy. Prowadzę badania dokumentów, które udostępniane są przez archiwa państwowe, a także przeprowadzam genealogię . Michael Wilde urodził się 26 sierpnia 1857 roku w Turostówku – w niewielkiej wsi w pobliżu Pobiedzisk [jej niemiecka nazwa brzmiała Schönbergen]. Był najmłodszym dzieckiem gospodarza Gottlieba Wilde i Caroline Schroeder. Pobrali się oni 22 listopada 1836 roku w Pobiedziskach. Gottlieb mieszkał wtedy w Starej Górce Hauland, a Caroline w Węglewie Hauland. Słowo „hauland” było typowo używane w nazwach nowotworzonych wsi, które były zasiedlane przez osadników olęderskich. Michael miał pięcioro rodzeństwa.
Michael 29 grudnia 1885 roku w Pobiedziskach poślubił Emmę Kelm, która była córką gospodarza, a urodziła się 29.04.1866 roku w Gołuniu Hauland, również w okolicach Pobiedzisk. Zapewne zatem rodzina Kelm była napływowa, olęderska
W dniu ślubu mieszkał już w Siedleczku (Siedlec Hauland) i pracował tam na swoim gospodarstwie. Od 1888 roku zaczynają przychodzić na świat dzieci. Niestety, niemowlęta po kolei umierają. Michael i Emma tracą wtedy dwóch synów i dwie córki. Dopiero w 1893 roku rodzi się Auguste Amalie, którą udaje się odchować. Para dochowuje się jeszcze trzech synów i dwóch córek. Niestety, w międzyczasie traci jeszcze czworo maleńkich dzieci, w tym jedno rodzi się martwe. A zatem z czternaściorga latorośli, tylko szóstkę udaje się prawdopodobnie odchować – wyjaśnia Monika Jankowiak ze Stowarzyszenia Koimeterion.

– Niestety, nie wiemy na razie prawie nic o dalszych losach potomstwa Michaela. Odszukaliśmy w metrykach z Czerniejewa dwa akty ślubu najmłodszego syna, Wilhelma Reinholda, który był rolnikiem i również mieszkał w Siedleczku. Pierwszy dokument pochodzi z 1931 roku, dugi z 1936 roku. Wilhelm poślubił Berthę Glasemann, a gdy owdowiał, ożenił się z jej siostrą Auguste Almą. Obie urodziły się w Grabach koło Czerniejewa. Wiemy, że Emma, żona Michaela jeszcze żyła i mieszkała nadal w Siedleczku. Z inskrypcji na omawianej tutaj steli nagrobnej możemy wywnioskować, że Wilhelm nie był jedynym żyjącym dzieckiem Michaela. Zmarł 30 kwietnia 1934 roku i został pochowany w Siedleczku.
Udało mi się skontaktować z krewnym – prapraprawnukiem brata Michaela Wilde. Ale był zszokowany całą historią swoich przodków – podsumowuje Monika Jankowiak.

Okazuje się również, że dawny cmentarz ewangelicki jest unikatową ostoją przyrody.

– Już podczas pierwszej inwentaryzacji cmentarza w Siedleczku odnotowano tam siedemnaście taksonów grzybów o charakterze głównie saprotrofów naziemnych, naściółkowych i nadrewnowych. Spełniają one doskonale swoją rolę w sukcesywnym rozkładaniu szczątków roślinnych, gałązek i większych fragmentów drewna. Natomiast niewątpliwą nagrodą za rozważne porządki na cmentarzu w Siedleczku było znalezienie na nim owocników czarki – najpewniej czarki austriackiej – opowiada Basia Kudławiec ze Stowarzyszenia Kasztelania Ostrowska.

Przyrodnicy znaleźli na tym terenie również wieczornik damski, śniedek, cebulice syberyjską, lilaka pospolitego czy śnieguliczkę białą.

Kolejny cmentarz ewangelicki znajduje się w Trzeku, na południu wsi, przy ul. Lipowej. Wiadomo, że powstał on pod koniec XIX wieku. O miejscu tym informuje tablica, która powstała z inicjatywy mieszkańców. Nie ma jednak zbyt wielu informacji na temat tego miejsca. O tym, że znajduje się tutaj cmentarz świadczą zachowane nagrobki, które niestety zostały porośnięte.

Na ziemi kostrzyńskiej istniało jeszcze kilka innych cmentarzy ewangelickich.

– Jeden z nich znajdował się w Skałowie, tuż przy szosie poznańskiej. Cmentarz funkcjonował jeszcze w latach międzywojennych - został tam pochowany m.in. wieloletni burmistrz Kostrzyna Albert Stein. W latach powojennych cmentarz został zlikwidowany podczas poszerzania drogi. Pozostałości cmentarzy ewangelickich znajdują się także w Glince – pisze Jakub Łabędzki w publikacji "Historia ewangelickiej gminy wyznaniowej w Kostrzynie".

Fot: Janusz Ludwiczak

ZOBACZ TAKŻE: Cmentarze w pierwszolistopadowy wieczór {◎FOTOREPORTAŻ}

ZOBACZ TAKŻE: Pamięć o przodkach – uporządkowano cmentarz ewangelicki w Siedleczku {►FILM}

ZOBACZ TAKŻE: Zapomniane cmentarze Olędrów w Brzeźnie i Siedleczku popadają w ruinę

Byłeś świadkiem wypadku? Widziałeś dziurę w jezdni? Zaginął Twój pies lub kot? Masz sprawę, która wymaga naszej interwencji?
Powiadom nas o tym. Wyślij e-mail redakcja@infokostrzyn.pl lub wypełnij formularz na naszej stronie - www.kontakt.infokostrzyn.pl.
KOSTRZYN KONT@KT – Kontaktowa Platforma Czytelników jest do Twojej dyspozycji
Twórz razem z nami - by pomóc sobie i innym.